• De historie van BS Leiden: van schoolplein tot Houtkwartier

    Demonstratiewedstrijd in de Stadsgehoorzaal

    Op 29 september 2018 was het precies 60 jaar geleden dat basketbalvereniging The Bona Stars werd opgericht. Tegenwoordig kennen we de club als BS Leiden met als vlaggenschip het professionele team onder de naam Zorg en Zekerheid Leiden Basketball.

    Waar de initialen BS voor staan (Basketbal Stad, Basketbal Sport of misschien wel Bona Stars) is iets dat voor altijd in de spelonken van de geschiedenis zal blijven hangen. Niemand weet het... De uitstraling van het profbasketbal zorgde ervoor dat BS Leiden de grootste basketbalclub van ons land werd. En de groei lijkt niet te stuiten.

    Het was A.J. (Ton) Kallenberg, gymleraar op het Bonaventura Lyceum, die de sport in de Sleutelstad introduceerde. Aanvankelijk alleen met jeugdspelers (want een schoolteam) en als onderafdeling van korfbalclub Crescendo. Bijna twee maanden na de oprichting van de club liet de Leidse Sportstichting sportliefhebbers kennis maken met basketbal. Dat gebeurde met een demonstratiewedstrijd tussen Antilopen uit Haarlem en Argus uit Den Haag. Plaats van handeling: de Stadsgehoorzaal. 

    Vliegende start van Bona Stars

    Toen de stad Leiden in de Stadsgehoorzaal kennis maakte met de sport basketbal, was gymleraar Ton Kallenberg al een tijdje bezig op het Bonaventura College in de Mariënpoelstraat en had intussen The Bona Stars opgericht, een schoolclub. Maar hij was eigenlijk daarvoor al een paar jaar bezig. In het diepste geheim, zou je kunnen stellen, want alleen de leerlingen op de school wisten ervan. Er werden wedstrijden gespeeld tussen diverse klassen.

    Die interne schoolactiviteiten bleken later de basis voor een vliegende start, toen er eenmaal echt in clubverband werd gespeeld. Als nieuwkomer in het seizoen 1959-1960 moest de ploeg beginnen in de tweede klasse van het district. Met een seniorenteam, waarvan sommige spelers inmiddels de school hadden verlaten. Daarvoor waren er alleen jeugdteams, bestaande uit leerlingen van ‘Het Bona’ en spelend onder de naam en vleugels van korfbalclub Crescendo.

    Bona Stars was dus door de voorgeschiedenis een goed team met voor die tijd heel behoorlijke basisvaardigheden. Toen in een laatste oefenwedstrijd het twee klassen hoger spelende VODO uit Den Haag met 40-14 van het veld werd gespeeld, vond de competitieleider daar de Leidse ploeg maar direct in de eerste klasse moest gaan spelen.

    Allerlei verwikkelingen voorkwamen dat plan, maar competitieleider Jansma had het goed gezien. Bona Stars werd ongeslagen kampioen van de tweede klasse en zou een seizoen later pas in de laatste wedstrijd de eerste nederlaag in het bestaan lijden.

    Voor de eerste keer: zaalproblemen

    Het snelle succes van The Bona Stars met twee promoties in de eerste seizoenen zorgt ook voor een flink probleem. De Nederlandse Basketball Bond verbiedt namelijk dat wedstrijden in de hoogste klassen langer op buitenveldjes worden gespeeld. Het was in die tijd heel normaal om verslagen te lezen, die begonnen met een zin als: ‘In de voortdurende druilerige regen??’. Een goede gewoonte was ook dat het veld van Te Werve in Den Haag eerst vrijgemaakt moest worden van gevallen boombladeren??

    Maar Bona Stars had een groot probleem. Leiden beschikte wel over een paar gymzaaltjes, maar die waren te klein om aan de normen van de NBB te voldoen, laat staan dat er toeschouwers in konden. Het gevolg: een kop in chocoladeletters in de Leidse Courant: Bona Stars weg uit Leiden? Zover zal het niet komen, omdat nota bene het Ministerie van Defensie de helpende hand toesteekt. Bona Stars mag gebruik maken van de Militaire Sporthal aan de Morssingel op de plek waar nu de Morspoortgarage staat. Die was niet groot, maar Bona Stars had tenminste een dak boven het hoofd.

    Overwogen werd ook om te spelen in de hal van de Leidse Groenteveiling, maar het ontbreken van kleedruimten en douches maakte dat onmogelijk. In de gemeenteraad wordt wél gepraat over een sporthal, maar verder dan praten komt het niet. Het zal nog tot 1968 duren, voordat de Vijf Meihal als eerste sporthal in Leiden de deuren opent. Een eenvoudige constructie. Dat kan, omdat de hal slechts tien jaar gebruikt zal worden. Dan moet er een echte sporthal met alles erop en eraan komen. Planning is dus 1978. Veertig jaar later is die eindelijk toegezegd, maar de Leidse sportwereld is er nog niet over uitgepraat.

    Vijf Meihal snel te klein

    Nadat het topteam van BS Leiden zijn eredivisiewedstrijden een seizoen lang in Den Haag heeft moeten spelen, krijgt Leiden in 1968 dan eindelijk zijn sporthal. In tegenstelling tot het gebruikelijke gedraal in ambtelijke kringen verloopt de realisatie van de zogenoemde ‘twee-in-één-sporthal’ (ook de scholen maken er gebruik van) in hoog tempo. Het gaat allemaal zó snel dat op de datum dat wethouder Sannes de eerste paal zou slaan, in  werkelijkheid de laatste paal de grond in gaat??

    De Leidse sport is uit de brand, zou je denken. Klopt, maar dat geldt alleen als er niet al te veel toeschouwers op af komen. Basketbal is echter populair in Leiden en de Vijf Meihal (de naam is gevonden via een prijsvraag) is al snel te klein. BS-voorzitter Ton Menken ontvouwt een plan om naast zijn ijshal aan de Vondellaan een topsporthal te bouwen, maar krijgt geen toestemming.

    Een politieke forumavond over een grote hal verloopt zoals je dat mag verwachten: ze dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was?? Kort daarna besluit de brandweer dat 2500 toeschouwers in de Vijf Meihal onverantwoord is en stelt het maximum aantal vast op 1200. De gemeente haalt er daar nog eens 200 vanaf.

    In de topjaren, waarin BS Leiden wordt gesponsord door Parker, zijn de Groenoordhallen regelmatig een uitwijkhaven bij grote wedstrijden. 4 tot 5000 toeschouwers zijn geen uitzondering in de door oud-BS-speler en voorzitter André de Jong gerunde hallen. Een play-off-finale tegen Den Bosch trekt zelfs een keer ruim 10.000 bezoekers, nog altijd een nationaal record.

    Einde van een mooi tijdperk

    Enorme toeschouwersaantallen in de Groenoordhal en de om de haverklap uitverkochte Vijf Meihal schetsen de enorme populariteit van basketbal in Leiden. Niet alleen bij de club, maar ook op gemeentelijke niveau is het iedereen duidelijk dat er iets moet gebeuren. Maar terwijl er in andere steden plannen worden ontvouwd voor grote, multifunctionele (sport)hallen, blijft het in Leiden stil, doodstil.

    Kennelijk gaat men er ten stadhuize vanuit dat er voor elk probleem een oplossing is en dat die zich vanzelf een keer aandient. Dat is ook het geval met het basketbalprobleem. Na de geweldige topperiode onder het sponsorschap van Parker en wat minder met de naam Elmex op de borst, stort de zaak in elkaar.

    Als er geen nieuwe geldschieter wordt gevonden rest BS Leiden, na een jaartje sponsorloos te hebben meegedaan op het hoogste niveau, niets anders dan de deuren te sluiten en terug te keren naar het niveau van heel lang geleden. Het is dan 1986. Basketbalfans in Leiden kijken weemoedig over hun schouder naar een hele mooie tijd met geweldige wedstrijden. De echte diehards blijven in de Vijf Meihal komen, waar de erfenis van BS Leiden zich dapper weert in eerst de promotiedivisie en later de eerste divisie.

    Over een topsporthal hoeft niet meer ter worden gepraat. In de Vijf Meihal hoeven niet eens alle tribunes te worden uitgeschoven om de toeschouwers bij de wedstrijden een plaats te kunnen bieden. Velen van hen koesteren de mooie herinneringen en op de achtergrond doen talloze liefhebbers pogingen om BS Leiden terug te krijgen op het hoogste niveau. Maar basketbal in Nederland kan alleen met hulp van rijke sponsoren. Voor BS Leiden zijn die niet te vinden.

    Geen sponsor, maar ook geen paniek

    Het lijkt allemaal niet zo’n vaart te lopen als Elmex na drie jaar stopt. Er is tenslotte in Leiden wél iets neergezet in die topjaren en dat moet toch aantrekkelijk zijn voor bedrijven, die iets in de sportsponsoring willen gaan doen? Het Haagse sportbureau Interaction van oud-Parker manager Frans van Egmond weet ‘zeker’ dat het in orde komt. ‘Gaat u maar rustig slapen’, klinkt het vanuit de residentie in navolging van de befaamde, vooroorlogse premier Colijn.

    Zelfs in het sponsorloze jaar is er absoluut geen paniek. Sterker nog: alles gaat zoals gebruikelijk. Er wordt ingeschreven in de eredivisie, het inschrijfgeld wordt overgemaakt en er worden zeven spelers  en een coach (Ruud Harrewijn) gecontracteerd. Maar het gaat allemaal niet door. Interaction slaagt er niet in de beoogde sponsor te laten tekenen en voor BS Leiden rest niets anders dan zich terug te trekken.

    Normaal zou de club zijn teruggevallen naar de kelders van het nationale basketbal. Schaduwclub Trotters is echter de redding. Die ploeg is opgericht om jonge, liefst Leidse spelers op te leiden voor de top. Daar komt weinig van terecht, maar dat is een ander verhaal. BS Leiden en Trotters ‘fuseren’, waardoor Leiden in de eerste divisie, toen het op één na hoogste niveau kan starten. Vanaf dat moment worden er pogingen gedaan om de terugkeer naar de eredivisie mogelijk te maken. Natuurlijk door een zoektocht naar een grote sponsor, maar bijvoorbeeld ook door een soort ‘crowdfunding’ avant la lettre??  

    Op het één na hoogste niveau

    De terugval naar de eerste divisie is natuurlijk een dreun van jewelste voor het Leidse basketbal. Van duizenden toeschouwers in de Groenoordhal en bomvolle tribunes in ‘Sauna’ Vijf Mei naar een handjevol getrouwen op de uitschuifbanken van de Vijf Meihal. Het is alsof je de amateurs van Ajax in de Johan Cruyff Arena laat spelen. Dan moet niet alleen het dak dicht, maar ook negentig procent van de tribunes??

    Natuurlijk is de primaire wens om zo snel mogelijk terug te keren op het hoogste niveau, maar er is ook geld nodig om in de eerste divisie te kunnen spelen. Inschrijfgelden en toch ook minimale reiskostenvergoedingen voor spelers zijn minimale eisen op het tweede niveau van Nederland. Er wordt een poging gedaan om honderd sponsoren te vinden, die ieder duizend gulden in de pot doen. Dat aantal wordt niet gehaald, maar er treedt wél een nieuwe sponsor voor het voetlicht. Het Leidse uitzendbureau Luba van Rob Mantel is al jaren sponsor van Luba Zoeterwoude, een na diverse fusies ontstane (Leidse) club.

    Er is daardoor zelfs geld om een Amerikaan aan te trekken. Tom Gussen is de naam en hij leidt de ploeg naar de titel in de eerste divisie A en een plek in de nieuwe promotiedivisie. Acht jaar lang speelt Leiden daarin. Drie jaar onder de naam Luba, dan weer als BS Leiden en tenslotte als Ton van Bemmelen Sport. In 1997 eindigt TvB Leiden als vijftiende en degradeert naar de eerste divisie.

    Eredivisie terug na twintig jaar

    Er worden in de jaren dat BS Leiden niet in de eredivisie speelt uiteraard vele pogingen ondernomen om het verloren terrein goed te maken. Maar het is bepaald niet eenvoudig. Dat heeft niet in de laatste plaats te maken met de vrije val, waarin het Nederlands basketball terecht is gekomen. Overal in Europa wordt bijvoorbeeld geprofiteerd van het optreden van het Amerikaanse Dreamteam met alle grote spelers bij de Olympische Spelen van Barcelona in 1992. Niet echter in Nederland, omdat men bij de Nederlandse Basketball Bond zit te pitten.

    Overal willen kinderen basketballen, omdat ze diep onder de indruk zijn van al die sterren in Spanje, maar bijna nergens is er plaats. Een gemiste kans, die nog jaren zal natrillen. Het is niet de enige fout van de NBB. Nederlandse Amerikanen mogen niet meer en van een behoorlijke competitie is geen sprake. Clubs hebben minder geld en daardoor is het spelen van Europese wedstrijden nauwelijks nog mogelijk. De slapende reus is in Nederland een slapende kabouter.

    In Leiden mislukken dus allerlei pogingen. Tot de winter van 2006. Voor velen zeer verrassend kondigt een drietal mannen, in de Leidse sportwereld vooral bekend van voetbalclub Docos, aan dat er in september eredivisiebasketball in Leiden gespeeld zal gaan worden. Er wordt een persconferentie belegd, waarvan een dag later in het Leidsch Dagblad het verslag wordt voorzien van een (zo zal later blijken) bijna paranormale kop: Geen ploeg, geen sponsor, geen coach en geen hal, maar?? wel eredivisie in september.

    Een droom? Nee, werkelijkheid. Basketball op het hoogste niveau is terug in Leiden. Er moeten alleen nog wat witte vlekken worden ingekleurd??

    Verrassende sponsor en hoofdcoach

    Roepen dat je in de eredivisie gaat spelen en het ook daadwerkelijk doen zijn twee heel verschillende dingen. Zeker als er nog zó veel witte vlekken zijn als in het geval van Zorg en Zekerheid Leiden. Want dat blijkt de naam te gaan worden. Tijdens de persbijeenkomst al krijgt bestuurslid Theo Knijnenburg het verlossende telefoontje, maar iedereen zwijgt nog als het graf.

    De in Leiden gevestigde zorgverzekeraar is natuurlijk een opvallende naam. Een service verlenend bedrijf als sportsponsor? Er worden nogal wat wenkbrauwen gefronst. Maar een zorgverzekeraar is natuurlijk niet meer het ziekenfonds van vroeger. Het is een gewoon bedrijf dat ervoor moet zorgen zo veel mogelijk klanten binnen te halen. Sport en het streven naar een betere gezondheid passen bovendien goed bij elkaar. Het zal een prima huwelijk blijken te zijn. Anno 2018 is Zorg en Zekerheid nog altijd hoofdsponsor en is inmiddels Nashua (Den Bosch) voorbij als recordsponsor qua jaren.

    Ook de andere witte vlekken worden ingevuld. Die van de hoofdcoach is al net zo verrassend als die van de sponsor. Geen gerenommeerde naam, maar Ivo Boom, opgegroeid bij BS Leiden en later vrouwencoach bij Grasshoppers in Katwijk zal in september zijn debuut maken in de eredivisie. Uiteraard mag hij zijn ploeg samenstellen, zo lang het maar binnen het gestelde budget blijft. Er komen drie Amerikanen, waarvoor een container vol beschikbaar is. Qua Nederlanders gaat hij vooral shoppen in Amsterdam, waar hij een poosje assistent-coach was.  Aron Royé, Jeremy Ormskerk en de boomlange Johan Kuiper zijn spelers, die de hoofdstad verruilen voor een nieuw avontuur in Leiden.

    Net wel en net niet in de play-offs

    Anders dan Parker destijds, dat met veel tromgeroffel onmiddellijk de gevestigde orde wenste aan te vallen, kiest Zorg en Zekerheid Leiden Basketbal, een lastige lange naam die al snel wordt ingekort tot ZZ Leiden, voor een rustige start. Eerst een paar jaar meedoen en dan maar eens kijken wat de mogelijkheden zijn. Het opbouwen van een stevig zakelijk fundament is prioriteit nummer één.

    De start is echter verrassend goed. Na een kleine nederlaag in Bergen op Zoom worden er drie thuiswedstrijden (Zwolle, Leeuwarden en Rotterdam) op rij gewonnen. Dat is niet alleen sportief leuk, ook qua impact in de stad is het een goede zaak, want onmiddellijk sluit Leiden de ploeg in het hart. Waar bij heel veel ploegen de lege plekken op de tribunes ruim in de meerderheid zijn, zit de Vijf Meihal van meet af aan lekker vol. Basketbal leeft weer in Leiden!

    Met vijftien overwinningen op een totaal van veertig wedstrijden doet ZZ Leiden het behoorlijk in het eerste seizoen. De ploeg wordt achtste en mag aan de play-offs meedoen. Echter wél tegen de nummer één, Den Bosch, dat twee keer ruim wint.

    Met de aanvulling van de Italiaanse-Amerikaan David Chiotti wordt het team beter, maar mist in het tweede jaar de play-offs. Niettemin mag coach Ivo Boom door, maar wordt in zijn derde seizoen toch geconfronteerd met het coach-adagium ‘Hired to be Fired’. Als er na tien wedstrijden negen nederlagen in de boeken staan, betekent dat het einde van zijn carrière als hoofdcoach bij ZZ Leiden. Zijn vervanger is Toon van Helfteren, die natuurlijk geen invloed heeft gehad op de samenstelling van de ploeg. De jaren daarna is dat wél het geval. Dan zal blijken hoe belangrijk een ervaren coach kan zijn.

    Bizarre voorspelling komt uit

    29 mei 2011. Het is een datum, die geen enkele basketbalfan in Leiden ooit nog zal vergeten. Het is de dag waarop Zorg en Zekerheid Leiden kampioen van Nederland wordt. En hoe! Die zondag wordt de zevende wedstrijd gespeeld in de boeiende finaleserie tegen Donar Groningen. Zes duels lang hebben de beide grootmachten elkaar al in evenwicht gehouden en ook in deze allesbeslissende wedstrijd is dat het geval. ZZ Leiden en Donar geven elkaar geen duimbreed toe. En zelfs dat is sterk overdreven. Er kan nauwelijks een vloeipapiertje tussen.

    Veertig minuten topbasketbal in de uitpuilende Vijf Meihal leveren geen beslissing op. Na de eerste verlenging is het nog steeds gelijk. Na de tweede ook. En dus maken de doodvermoeide acteurs zich op voor de derde overtime van vijf minuten. Op 10.5 seconden van het einde daarvan leidt ZZ Leiden met 96-95 en heeft de bal. Leiden hoeft dus niet meer te scoren en Donar (Matt Bauscher) moet een fout maken om Leiden naar de vrije worplijn te sturen voor een ultieme mogelijkheid.

    Aan de lijn Monta McGhee. Hij maakt de eerste en weet dat bij een tweede treffer Donar nog een kans krijgt. In deze knotsgekke wedstrijd kan alles. De ‘Tovenaar van Leiden’ weet wat hem te doen staat: missen en hopen op een rebound voor zijn ploeg. Hij moet in zijn kop de champagnekurken al hebben horen knallen en weet precies hoe het moet. Hij gooit de bal een beetje naar de zijkant van de ring en schiet als een duveltje uit een doosje naar het bord om zelf de rebound te pakken. Een paar dribbels later gaat het dak van de Vijf Meihal eraf. ZZ Leiden is kampioen van Nederland en een voorspelling is op bizarre wijze werkelijkheid geworden.  

    Nog een titel en twee SuperCups

    Kampioen worden is niet eenvoudig, maar kampioen blijven nog veel moeilijker. Het is een veel gebruikte slogan in de sport. Zorg en Zekerheid Leiden begint het seizoen prima als titelhouder met het winnen van de eerste SuperCup in de historie van het Nederlandse basketbal. De eerste prijs van het seizoen is binnen, maar niet de belangrijkste natuurlijk. De titel gaat aan de Leidse neus voorbij en is voor Den Bosch, niet voor de eerste keer kwelgeest van Leiden. Er is wél Europees basketbal te zien in de Vijf Meihal met onder andere een wedstrijd tegen het Turkse Besiktas met NBA-ster Deron Williams.

    De SuperCup wordt vanaf het tweede seizoen verspeeld op het homecourt van de kampioen. In Den Bosch dus, maar dat belet ZZ Leiden niet de foeilelijke, maar enorm grote beker mee te nemen in de bus naar huis. Het is in september de aanloop naar een seizoen dat een prachtig slot zal krijgen met de tweede nationale titel in drie jaar. En ook nog eens op een manier, die voor eeuwig als record de boeken in gaat: 3-0 tegen Wijchen, 3-0 tegen Groningen en 4-0 in de finale tegen Leeuwarden. Drie ‘sweeps’ op rij is niet alleen een unicum en de score van 10-0 is dat ook. Dat perfecte resultaat zal nooit verbeterd kunnen worden in het huidige speelsysteem.

    Na die tweede titel volgt een moeizaam seizoen, dat het laatste zal zijn van Toon van Helfteren als coach in Leiden. De club vindt dat zijn houdbaarheidsdatum is verstreken en kiest voor een andere weg. Die loopt over Belgische kasseien met eerst Eddy Casteels en daarna Paul Vervaeck als coach op de bank. De hoofdrol van ZZ Leiden is echter uitgespeeld en wordt overgenomen door het kapitaalkrachtige Donar Groningen

    In 2018 krijgt de gerenommeerde oud-international Rolf Franke, wiens vader en zoon ooit voor de club speelden, de technische touwtjes in handen. Kan hij, net als zijn illustere voorgangen Toon van Helfteren, de gouden tijden doen herleven? 

    BS Leiden in de slipstream van ZZ Leiden

    De uitstraling van Zorg en Zekerheid Leiden legt de club bepaald geen windeieren. De groei is bijna niet te stuiten. Elk seizoen weer zijn er meer mensen nodig voor de begeleiding en organisatie. Dat luikt, soms mert enig kunst- en vliegwerk, telkens weer. Het gereedkomen van de fraaie Sportzalen Houtkwartier met een al even fraai eigen clubhuis is een enorme zet in de rug. Met ook nbog een grote zaal in de nabij gelegen Kikkerpolder hoeft er niet langer op 'honderd' plekken in Leiden en omgeving te worden getraind en kunnen vrijwel alle wedstrijden in Houtkwartier worden gespeeld.

    Successen zijn er ook. Niet alleen kan de club bogen op de nationale titels en andere prijzen van het professionele topteam. In de bekerkasten van Het Honk, zoals het eigen clubhuis heet, vinden diverse nationale hoofdprijzen een plek. In 2011 werden de mannen U12 en U18 kampioen van Nederland. In 2012 was BS Leiden U12 ook te sterk voor ieder ander team in Nederland. In 2014 was het de beurt aan de mannen U14.

    Ook in de laatste jaren werd het nodige zilver opgehaald bij nationale kampioenschappen. In 2018 door de mannen onder 14 en werd de nationale beker gewonnen door de mannen U18. Bijna uniek was de nationale titel van de meisjes U12. Het was 42 jaar geleden dat een vrouwenteam van BS Leiden nationaal kampioen werd. Die bijzondere titel kreeg in 2019 een vervolg met het nationale kamnpioenschap van de vrouwen U14 en haalden ook de mannen U12 de hoofdprijs op in Zwolle.

    De bekerkasten in Het Honk zijn behoorlijk vol, maar dat is geen reden om de jacht op hoofdprijzen te stoppen. Het is gewoon een kwestie van nieuwe kasten timmeren...


    Ter gelegeneheid van het 60-jarig bestaan in 2018 werd een jubileumboek uitgebracht. Dat is in beperkte oplage verkrijgbaar in Het Honk, het clubhuis in Houtkwartier. De prijs bedraagt 15 euro.